De eerste dag: tranquilo

Waar zullen we beginnen? De eerste en moeilijkste nacht (vanwege tijdverschil) is voorbij, de klamme warmte is inmiddels vertrouwd, logistieke problemen (zoals andere voltages stroom/opladers die het aanvankelijk niet wilden doen, haperende rem van de huurauto) overwonnen. Andere tegenslag is onder meer een pijnlijk blauwe voet wegens topzware koffer van Carien en een door de muggen lekgestoken Francisca . Voor het overige hebben wij een geslaagde dag achter de rug waarin wij ongelofelijk veel hebben geleerd over het landschap, cultuurhistorie, toerisme, beplantingen, ruimtelijk beleid en bestuurlijke veranderingen op dit bijzondere eiland.

 's Morgens startten we al vroeg bij Mangazina di Rei net buiten Rincon in het noordelijk deel van Bonaire, een cultuurpark dat is aangelegd  rondom een van de oudste gebouwen uit de slaventijd. Hier kregen de slaven die in de zoutpannen in het zuiden werkten hun wekelijkse rantsoen in 'sorghum' (een graansoort)  uitgekeerd. Het MdR is een volledig particulier initiatief dat wordt gesteund door de overheid omdat het ook een leer/werkplek is: werkloze jongeren krijgen hier een kans in het arbeidsproces in te stromen via het opdoen van ervaring (geven van rondleidingen, aanleg van beplantingen etc.) Hier krijgen wij een grondig lesje inheemse plantenkennis van onze zeer betrokken rondleider die wij 'Easy' mochten noemen, inclusief de cultuurhistorische waarde van de bomen.  Via het Nederlandse Oranjefonds krijgt dit symphatieke park ondersteuning: tijdens Boomplantdag een paar jaar geleden zijn er heel veel nieuwe inheemse boomsoorten geplant. Easy drukt ons op het hart dat op Bonaire cultuur en natuur onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Zo leren wij dat van de metershoge Cadushy cactus (wij hebben exemplaren gezien van minstens 5 a 6 meter hoog!) likeur kan worden gestookt, een soep en muziekinstrumenten worden gemaakt en als hout in de bouw en voor traditionele afscheidingen wordt gebruikt. En iemand die onder een divi divi boom (de typische met de richting van de passaatwind scheefgroeiende boom van Bonaire en Aruba) in slaap is gevallen mag je niet wakker maken, dat brengt ongeluk! Het licht geaccidenteerde terrein ligt in een dal, omgeven door groene heuvels. Je hebt er een schitterend uitzicht over Rincon, de oudste nederzetting van de Antillen, waarvan de 'spinnewebstructuur' nog geheel in tact is. Opvallend is dat het er groen is: dat heeft alles te maken met het feit dat het nu regentijd is.

We leren op het typisch 6/8e ritme van veel Bonairiaanse muziek traditionele instrumenten bespelen (allemaal gemaakt van beplantingen/afval) zoals de barri (soort djembé gemaakt van een uitgeholde cadushy) en Francisca krijgt zowaar geluid uit een Karko, de reuzenslak waaraan het ontwerp van Attika zijn naam aan ontleent. Die muzikale ontspanning kunnen we goed gebruiken: ons programma voor deze korte week is ambitieus, maar we merken als snel dat ons Hollandse zakelijke ritme en tempo heel anders is dan het Bonairiaanse: tranquilo.We doen op deze plek veel inspiratie op: het idee van de 'levende cultuurhistorie' die ook jongeren en kinderen weet te boeien en ze daar ook actief bij betrekt, de prachtige cactus- of yatu-hagen (zie foto: met dit speciale gereedschap worden de typisch Bonairiaanse cactushagen gemaakt), tropische boomgaarden met bloeiende grassen en gemaaide graspaden......' in situ' gemaakte betonnen paden en muurtjes en stapelmuren van koraalsteen die de hoogteverschillen opvangen, wateropvang in tanki's/putten die met behulp van windmolentjes weer wordt opgepompt voor irrigatie, het aanhaken bij cultuurhistorie/architectuur om een plek succesvol te maken: dit was een goede eerste kennismaking met Bonaire. www.mangazinadirei.org

Onderweg stoppen we even in Rincon bij de Giethoorns: zij verlieten Nederland om in Rincon een oude bioscoop om te vormen tot een likeurstokerij (inderdaad van die cactus) annex bezoekerscentrum. Een deel van hun opbrengsten gaat naar Bonaire Heritage dat zich inzet voor het behoud en levend maken van het cultureel erfgoed van Bonaire. Zo is er sinds kort een wandelroute door Rincon en heeft de stichting zich ingezet om de vallei van Rincon erkend te krijgen als Unesco werelderfgoed. Eric Giethoorn was in Nederland  bovendien eindverantwoordelijk voor het ontwerpen en aanleggen van de buitenruimte in een middelgrote gemeente en denkt met ons mee over ons ontwerpondersteundend onderzoek dat wij willen gaan doen naar aanleiding van onze observaties op Bonaire....Zijn visie: de meest geslaagde openbare ruimte wordt op Bonaire door de mensen zelf gemaakt....www.bonaireheritage.com

Dwars door de kunuku ('platteland') scheuren wij, onderweg ezels, iguana's en geiten ontwijkend, naar de Dienst Ruimtelijke Ordening Bonaire, DROB), waar wij een afspraak hebben met Ellie Booij, een Nederlandse sociaal-geografe die verantwoordelijk is voor het r.o. beleid op het hele eiland. Met haar bespreken we de kansen voor ons gebied, mede in het licht van de ruimtelijke plannen die het eilandbestuur ook op langere termijn heeft. Een ontzettend nuttig en plezierig gesprek, waarin we ons zeer bewust worden van de vele beperkingen die er voor het ontwerp en vooral het beheer van de (semi-) openbare ruimte gelden. De prioriteiten liggen momenteel, begrijpelijk, ergens anders, maar ons idee voor een 'stedelijk' park, een stukje landschap binnen de steeds meer uitdijende stad worden gelukkig niet meteen als onhaalbaar afgeschoten. Echte parken binnen het stedelijk gebied  kent Bonaire echter nog niet en we zullen een voor Bonaire op maat gesneden concept moeten verzinnen dat vooral financieel en beheertechnisch haalbaar is, zoveel wordt duidelijk. Aan het eind van het gesprek overhandigen wij Ellie botanische (species) tulpenbolletjes (Willem wees gerust: Tulipa orphanidea whitalli en Tulipa clusiana mogen 'bakken' in de zon): zo planten wij ons eerste groen op dit eiland! 

Na afloop hebben we nog net even tijd voor een eerste kennismaking met het driehoekige plangebied. We rijden een rondje langs de randen, de bebouwde rand, de 'ruige' rand met het sportpark en de 'bedrijvenrand'. Morgen gaan we uitgebreid kijken en fotograferen. Of we hoogtes in een 'track' kunnen gaan meten is nog maar zeer de vraag: het gebied is dicht begroeid met cadushy en allerlei zeer stekelige heesters. Eerst maar even moed verzamelen.......We hebben honger en dorst. Terug in Kralendijk ('Playa') bezoeken we de goed gesorteerde boekwinkel van Addo Stuur (nog bekend van zijn Windows handboeken....). Daar kunnen we prachtige gidsjes kopen over de inheemse beplantingen, dieren en vogels. Voor historische kaarten (we hebben er eigenlijk nog maar een van het Koninklijk Instituut voor de Tropen) verwijst Addo ons naar Boi Antoin, een journalist die een enorm cultuurhistorisch archief heeft, dat gedigitaliseerd gaat worden met behulp van erfgoedcentrum DIEP uit Dordrecht: www.erfgoedcentrumdiep.nl/actueel/nieuws/2011/bon-bini-bonaire. Velen (ook in Nederland) hebben ons al op het bestaan van deze lokale beroemdheid gewezen. Hij moet ons wegwijs maken in de oude landschappelijke structuren, de historische onderlegger van ons nieuwe plan: alleen Boi kent de voor ons nog verborgen historische laag van dit landschap. En morgen gaan we hem ontmoeten!